Bệnh hạ canxi máu: Nguyên nhân, chẩn đoán và các biến chứng của bệnh

Canxi là một khoáng chất thiết yếu giúp duy trì hoạt động bình thường của các hệ cơ, thần kinh và xương khớp. Khi nồng độ canxi trong máu giảm xuống dưới mức bình thường, cơ thể sẽ đối mặt với nhiều vấn đề nghiêm trọng, thậm chí có thể đe dọa tính mạng nếu không được điều trị kịp thời. Đây là tình trạng được gọi là hạ canxi máu.

Bệnh hạ canxi máu là gì?

Hạ canxi máu (Hypocalcemia) là tình trạng nồng độ canxi huyết thanh toàn phần thấp hơn 8,5 mg/dL (2,1 mmol/L) hoặc canxi ion hóa dưới 1,1 mmol/L. Đây là một rối loạn điện giải thường gặp và có thể xảy ra cấp tính hoặc mãn tính.
Tình trạng này ảnh hưởng đến nhiều hoạt động sống trong cơ thể, đặc biệt là ở hệ cơ – xương – thần kinh. Nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời, hạ canxi máu có thể dẫn đến co giật, loạn nhịp tim, chuột rút, thậm chí ngưng tim.

Canxi có tác dụng gì?

Canxi không chỉ là thành phần chính tạo nên hệ xương mà còn đóng vai trò quan trọng trong nhiều hoạt động sinh lý:
•    Hình thành và duy trì xương, răng chắc khỏe
•    Truyền tín hiệu thần kinh và co cơ
•    Đông máu: Canxi tham gia vào quá trình đông máu tự nhiên của cơ thể
•    Duy trì chức năng tim mạch: Ổn định hoạt động điện của tim
•    Hỗ trợ hoạt động của enzyme và hormone
Cơ thể người trưởng thành cần trung bình khoảng 1000–1200mg canxi mỗi ngày. Khi lượng canxi hấp thu không đủ hoặc bị thất thoát quá nhiều, nguy cơ hạ canxi máu sẽ gia tăng đáng kể.

Ai dễ bị hạ canxi máu

Một số nhóm đối tượng có nguy cơ cao bị hạ canxi máu bao gồm:
•    Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ sinh non, nhẹ cân
•    Phụ nữ mang thai và cho con bú
•    Người cao tuổi, do hấp thu kém và chuyển hóa canxi kém hiệu quả
•    Người mắc bệnh tuyến cận giáp, bệnh thận mãn tính
•    Người dùng thuốc lợi tiểu, corticoid, hoặc điều trị ung thư
•    Người có chế độ ăn thiếu canxi, vitamin D
Ngoài ra, những người bị suy dinh dưỡng, nghiện rượu hoặc rối loạn hấp thu đường tiêu hóa cũng có nguy cơ cao hơn so với người bình thường.

Dấu hiệu nhận biết cơ thể bị hạ canxi máu

Các triệu chứng của hạ canxi máu có thể khác nhau tùy theo mức độ giảm canxi và thời gian diễn ra. Một số dấu hiệu điển hình gồm:

1. Triệu chứng thần kinh – cơ:

•    Tê bì quanh môi, đầu ngón tay, ngón chân
•    Co thắt cơ, chuột rút
•    Run tay chân, co giật
•    Phản xạ tăng quá mức

2. Triệu chứng tim mạch:

•    Nhịp tim nhanh hoặc loạn nhịp
•    Hạ huyết áp
•    Trường hợp nặng có thể gây ngưng tim

3. Triệu chứng tâm thần – kinh:

•    Mất ngủ, cáu gắt
•    Lo âu, trầm cảm
•    Suy giảm trí nhớ

4. Triệu chứng ở da và móng:

•    Da khô, móng tay giòn, tóc dễ gãy rụng
•    Viêm da, ngứa rát
Khi gặp những dấu hiệu trên, người bệnh cần nhanh chóng đi khám để được làm xét nghiệm và điều trị kịp thời, tránh biến chứng nặng.

Nguyên nhân hạ canxi máu

Có nhiều nguyên nhân gây hạ canxi máu, bao gồm:
•    Thiếu vitamin D: Vitamin D cần thiết để hấp thu canxi từ ruột vào máu. Thiếu vitamin D là nguyên nhân phổ biến nhất.
•    Rối loạn tuyến cận giáp: Tuyến cận giáp sản xuất hormone PTH – hormone giúp điều hòa canxi máu. Nếu bị suy tuyến cận giáp, canxi sẽ giảm.
•    Bệnh thận mạn tính: Làm giảm tái hấp thu canxi và tăng thải canxi qua nước tiểu.
Viêm tụy cấp: Gây lắng đọng canxi trong mô mỡ vùng tụy.
•    Thiếu magie: Magie thấp làm giảm hoạt động của PTH, gián tiếp gây hạ canxi máu.
•    Mất canxi do truyền máu, chạy thận, hoặc dùng thuốc (lợi tiểu, bisphosphonates)
Ngoài ra, một số phẫu thuật vùng cổ (như cắt tuyến giáp) cũng có thể làm tổn thương tuyến cận giáp, gây hạ canxi máu sau mổ.

Các phương pháp chẩn đoán bệnh hạ canxi máu

Để xác định tình trạng hạ canxi máu, bác sĩ thường thực hiện:
1.    Xét nghiệm máu:
•    Canxi toàn phần
•    Canxi ion hóa (dạng hoạt động sinh học)
•    Phosphate, magie, albumin
•    PTH và vitamin D
2.    Điện tâm đồ (ECG): Để kiểm tra dấu hiệu loạn nhịp tim do thiếu canxi
3.    Chụp X-quang/xét nghiệm hình ảnh: Trong trường hợp nghi có vôi hóa bất thường hoặc biến chứng thần kinh
4.    Đánh giá lâm sàng: Dựa trên triệu chứng như dấu hiệu Chvostek hoặc Trousseau – dấu hiệu đặc trưng của hạ canxi máu.

Hướng dẫn điều trị bệnh hạ canxi máu

Việc điều trị phụ thuộc vào nguyên nhân, mức độ hạ canxi, và tình trạng bệnh lý nền. Các hướng điều trị thường bao gồm:

1. Hạ canxi cấp tính (nặng):

•    Truyền tĩnh mạch canxi gluconat hoặc canxi chloride
•    Theo dõi sát điện tim và nồng độ canxi máu

2. Hạ canxi mãn tính (nhẹ):

•    Bổ sung canxi bằng đường uống (calcium carbonate, calcium citrate)
•    Bổ sung vitamin D (cholecalciferol hoặc calcitriol)
•    Điều trị bệnh lý nền đi kèm (như cường phosphate, thiếu magiê)
Điều quan trọng là phải điều chỉnh từ từ và theo dõi thường xuyên để tránh biến chứng tăng canxi máu.

Bệnh hạ canxi máu nên và không nên ăn gì?

Chế độ ăn uống đóng vai trò quan trọng trong việc điều trị và phòng ngừa hạ canxi máu.

Thực phẩm nên ăn:

•    Giàu canxi: sữa, phô mai, sữa chua, cá mòi, cá hồi, rau lá xanh đậm (bông cải xanh, cải bó xôi), hạnh nhân
•    Giàu vitamin D: trứng, gan, cá béo (cá thu, cá ngừ), nấm
•    Giàu magiê: chuối, bơ, ngũ cốc nguyên hạt

Thực phẩm nên hạn chế:

•    Cà phê, trà đặc, nước ngọt có ga: Gây mất canxi qua nước tiểu
•    Thực phẩm nhiều natri (muối, đồ hộp): Tăng bài tiết canxi
•    Protein động vật quá mức: Làm tăng mất canxi
Đối với người lớn tuổi, nên chia lượng canxi trong khẩu phần thành nhiều bữa nhỏ để tăng khả năng hấp thu.

Các biện pháp phòng ngừa bệnh hạ canxi máu

Phòng ngừa luôn là giải pháp tốt nhất. Dưới đây là các cách giúp phòng tránh nguy cơ hạ canxi máu hiệu quả:
•    Duy trì chế độ ăn giàu canxi và vitamin D mỗi ngày
•    Tắm nắng sớm 15–20 phút mỗi ngày để cơ thể tổng hợp vitamin D
•    Tập luyện thể dục thường xuyên, nâng cao sức khỏe xương khớp
•    Khám sức khỏe định kỳ, đặc biệt là nhóm người có nguy cơ cao
•    Không tự ý dùng thuốc lợi tiểu hoặc corticoid kéo dài
•    Tuân thủ chỉ định điều trị nếu đang mắc bệnh tuyến giáp, tuyến cận giáp hoặc thận
Hạ canxi máu là một bệnh lý tiềm ẩn nhiều nguy cơ nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Tuy nhiên, với hiểu biết đúng và chế độ dinh dưỡng hợp lý, chúng ta hoàn toàn có thể kiểm soát và phòng ngừa hiệu quả tình trạng này. Việc thăm khám định kỳ và thực hiện các xét nghiệm cần thiết sẽ giúp phát hiện sớm các rối loạn điện giải, từ đó đưa ra hướng điều trị phù hợp, bảo vệ sức khỏe toàn diện.
Liên hệ ngay để đặt lịch khám tại TTH Hospital.
Bệnh viện Đa khoa TTH Vinh – Nghệ An
Địa chỉ: 105 Lý Thường Kiệt, phường Lê Lợi, TP Vinh, Nghệ An
Điện thoại: 0948.956.622
Bệnh viện Đa khoa TTH Hà Tĩnh – Hà Tĩnh
Địa chỉ: Số 01 đường Ngô Quyền, TP. Hà Tĩnh
Điện thoại: 0912.555.115
Bệnh viện Đa khoa TTH Quảng Bình – Quảng Bình
Địa chỉ: 99 Điện Biên Phủ, phường Phú Hải, TP Đồng Hới, Quảng Bình
Điện thoại: 0857.867.222